Uit onderzoek van Ikbenfrits blijkt dat veel banken nog steeds in overtreding zijn bij het berekenen van oversluitboetes. De belangrijkste punten uit het artikel staan hieronder samengevat. Voor meer informatie, toelichting bij de cijfers en een uitgebreidere omschrijving van het onderzoek zelf, raad ik je aan om het hele artikel te lezen.
UPDATE: Na publicatie van het onderzoek en de uitzending van Radar kregen wij veel reacties op ons onderzoek. Zo ook van de SNS bank. Zij wezen ons er op dat zij hun aflosnota's in november 2018 AFM-proof hebben gemaakt. Zoals in het onderzoek wordt vermeld, zijn bij het controleren nota's gebruikt vanaf september 2018. Na recentere documenten gecheckt te hebben zijn we tot de conclusie gekomen dat de SNS bank zich tegenwoordig volledig aan de leidraad houdt op het gebied van informatievoorziening en transparantie.
In 2017 ontdekte Ikbenfrits dat banken systematisch te hoge vergoedingen (ook wel ‘oversluitboetes’) vroegen aan mensen die hun hypotheek oversloten. Als reactie maakte de AFM (Autoriteit Financiële Markten) een zogenaamde leidraad voor de banken. Zij moesten bij het berekenen van de boete voortaan allemaal één formule gebruiken om te voorkomen dat mensen nog te veel zouden betalen. Ook moesten zij hun klanten voortaan op een transparante manier laten zien hoe die boete is berekend. De meerderheid van de banken houdt zich, bijna twee jaar later, nog steeds niet aan deze leidraad. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Ikbenfrits.
Toen Ikbenfrits onderzoek deed naar de boetes die oversluiters moesten betalen, bleek er een hoop mis te zijn. De berekeningen waren vaak niet transparant en consumenten betaalden dikwijls veel te veel geld aan de bank waar zij hun hypotheek oversloten. Er werden Kamervragen gesteld en na een controle werd de AFM leidraad opgesteld. Deze leidraad is niet vrijblijvend, maar bindend. Het is een zogenaamde ‘wettelijke norm’ en banken zijn verplicht om deze te volgen.
De AFM leidraad werd uitgebracht op 20 maart 2017, maar werkte met terugwerkende kracht. Alle oversluitboetes die waren berekend na 14 juli 2016 moesten ook op deze manier (opnieuw) worden berekend. Op die datum trad de Europese hypothekenrichtlijn namelijk in werking. Veel mensen kregen een herberekening waarin zij konden lezen dat de boete nu wel volgens de leidraad was berekend. Het betekende in heel veel gevallen dat de bank een bedrag aan hen terugbetaalde: het verschil tussen de oude en de nieuwe, volgens de AFM leidraad berekende boete.
Stel, je krijgt een bekeuring op de mat omdat je te snel hebt gereden. Dan wil je natuurlijk zien waar dat was, wanneer je op die weg hebt gereden en hoe hard je ging. Je hebt bepaalde punten nodig om te checken of er geen fout is gemaakt. Om te kunnen controleren of de boete klopt, kun je deze punten nalopen en zien of het bedrag wat je moet betalen goed is berekend. Als bewijs dat jij op die plek was op het moment dat je werd geflitst, krijg je zelfs een foto meegestuurd. Je betaalt natuurlijk niet voor iets wat je niet hebt gedaan. Een oversluitboete werkt precies hetzelfde, je hebt bepaalde informatie nodig om te kunnen weten of het bedrag dat je betaalt wel klopt. Als er in een herberekening niet genoeg informatie staat is het simpelweg onmogelijk om dit te checken. De bank kan dan bijvoorbeeld te veel geld vragen zonder dat jij dat doorhebt.
De AFM ging erop letten dat de berekeningen in nieuwe aflosnota’s, na het ingaan van de leidraad, wel goed werden uitgevoerd. De banken zouden streng gecontroleerd worden om ervoor te zorgen dat het in het vervolg wel goed zou gaan. In 2018 publiceerde de AFM een onderzoek over het naleven van de leidraad en gaf aan “teleurgesteld” te zijn in de resultaten die ze tegenkwamen. Volgens de officiële richtlijnen werd er simpelweg te weinig informatie gegegeven in de aflosnota’s.
Om te kijken of banken zich in de herberekeningen van de te hoge boetes wel aan de leidraad hielden, onderzocht Ikbenfrits meer dan honderd dossiers. Al deze dossiers kwamen van oversluiters die destijds een herberekening hadden gekregen. In bijna alle gevallen kregen zij een bedrag terug van de bank. Het controleren van de boetes met de informatie uit de herberekeningen bleek zo goed als onmogelijk te zijn. De informatie was nergens compleet genoeg en de banken hebben zelfs bij het ‘herstellen’ van de eerder gemaakte fout niet de leidraad gehanteerd. Bij alle banken waren de herberekeningen niet volledig en niet transparant.
Zonder een hele stapel andere papieren over de oude én de nieuwe hypotheek zijn de gegevens in de herberekeningen van alle gecontroleerde banken niet genoeg om de boete te checken. Nagaan of de herberekening ook echt klopt, is alleen mogelijk als je naast de herberekening óók in het bezit bent van de originele offerte van de oude hypotheek, de aflosnota, documentatie over (boetevrije) vervroegde aflossingen, het originele taxatierapport van de woning met daarin de bepaling van de LTV (Loan to Value) en een lijst met historische rentestanden (op datum) van de betreffende bank. De meeste banken stellen deze lijst met rentes niet beschikbaar. Zelfs met dit hele boekwerk aan papieren, was het boetebedrag vaak nog steeds niet te herleiden. Essentiële informatie uit de herberekening ontbrak, of andere documenten waren niet compleet en intransparant.
Toen uit het onderzoek naar de herberekeningen bleek dat er in bijna alle gevallen te weinig informatie staat om het bedrag te controleren, is er een lijst gemaakt met daarin tweeëntwintig punten. Die punten komen uit dit document, dat Ikbenfrits samen met De Consumentenbond heeft opgesteld. De punten komen overeen met achttien eisen die de AFM heeft opgesteld voor een transparante aflosnota. De andere vier punten zijn toevoegingen die de berekening wel transparanter maken, maar niet per se verplicht zijn gesteld door de AFM om te vermelden.
Met alle gegevens uit deze opgestelde lijst zou de consument het boetebedrag moeten kunnen controleren. De uitkomst is zorgwekkend: geen enkele bank hield zich aan de richtlijnen en daarmee ook niet aan de AFM leidraad op het gebied van informatieverstrekking. Banken ING en SNS scoren het minst slecht: zij vermeldden veertien van deze punten op hun herberekeningen. Alle andere gecontroleerde banken zitten op 11 of 12 punten die worden vermeld in de herberekening.
Dat klanten van de banken niet konden controleren of het bedrag wat zij hadden betaald überhaupt wel klopte, is absoluut een slechte zaak. Het doel van de AFM leidraad is dat de boetes correct worden berekend en dat de klant kan nagaan of het klopt of niet. Vlak nadat de banken op hun vingers werden getikt, gingen zij dus bijna meteen weer de mist in. Uit de eerder genoemde controle van de AFM bleek dat aflosnota’s uit eind 2017 nog steeds niet genoeg informatie bevatten. Om te checken of het ondertussen is verbeterd, heeft Ikbenfrits nog een keer alle banken gecontroleerd en nieuwe aflosnota’s (van na september 2018) vergeleken met de opgestelde punten. Het verschil tussen de banken was in dit geval een stuk groter dan bij de herberekeningen.
In onderstaande afbeelding staan de resultaten uit het onderzoek naar de nieuwe aflosnota’s. De resultaten uit het onderzoek naar de herberekeningen komen uit een ander, opzichzelfstaand onderzoek. Om deze reden zijn die resultaten niet meegenomen in de tabel hieronder.
Om een goede vergelijking te kunnen maken heeft Ikbenfrits bij elke bank meerdere aflosnota’s uit verschillende situaties vergeleken met de al eerder opgestelde checklist. De uitkomst leek in het begin opvallend goed. Een hoop banken hebben inmiddels veel meer informatie op de aflosnota’s staan, waardoor de klant een stuk makkelijker het bedrag kan controleren. Bijna alle banken zijn erop vooruit gegaan, op een enkeling na.
De banken die het hoogste scoren zijn ABN Amro, ING en WestlandUtrecht. Zij houden zich tegenwoordig helemaal aan de AFM leidraad op het gebied van transparantie. Op basis van de checklist van Ikbenfrits scoort ABN 19 van de 22 punten en scoren ING en Westland allebei 18 punten. Ook Florius en A.S.R. kunnen 18 punten op de checklist afvinken. Zij scoren helaas op andere punten (die niet in de leidraad staan vermeld) en missen hierdoor allebei 1 punt uit de AFM leidraad in hun aflosnota’s.
Naast de drie banken die zich houden aan alles wat er in de leidraad staat, zijn er nog steeds geen banken die geen fouten maken. Van de gecontroleerde aflosnota’s scoort de Rabobank het allerslechtst. Bij de controle bleek dat er sinds de invoering van de leidraad bijna niks veranderd is aan de informatie in de aflosnota’s. De Rabobank heeft van alle 22 punten maar 13 punten die in het document staan. Van de negen punten die ontbreken komen er vijf rechtstreeks uit de leidraad.
Dit is alleen het geval als mensen ook echt een aflosnota ontvangen. In meerdere onderzochte dossiers moest de klant hier zelf om vragen voordat het werd verstuurd, of werd er überhaupt niks verstuurd. Mensen ontvingen dan alleen maar een e-mail met het bedrag dat zij moesten betalen. In die e-mail werd verteld dat de Rabobank niet aan pro-forma aflosnota’s doet. Pas na een officieel verzoek van de hypotheekadviseur kreeg de klant een pro-forma aflosnota van de bank. Als de informatie over de boete uit deze mails naast de checklist wordt gelegd, kan de Rabobank achter slechts twee van de tweeëntwintig punten een vinkje zetten.
Dat banken, bewust of onbewust, bepaalde informatie niet aan klanten geven is helemaal verkeerd. Niet alleen is het tegenover de klanten niet netjes, naast dat het in strijd is met de AFM leidraad mag het dus ook niet volgens de wet. In Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft, artikel 81c staat namelijk dat bij een vervroegde aflossing de consument een berekening moet ontvangen, met daarbij de “bij de berekening gehanteerde hypothesen” vermeld. Daarbij wordt genoemd dat de AFM op dit gebied “nadere regels kan stellen met betrekking tot de berekening van de hypotheek”. De AFM leidraad is dus niet alleen een richtlijn. Ook wettelijk gezien moeten banken zich aan deze regels houden. Dat dit, twee jaar na het schandaal met de oversluitboetes, nog steeds niet bij alle banken gebeurt is op zijn minst kwalijk te noemen.
Ikbenfrits hoopt dat de banken die het nog steeds niet goed doen, dit voortaan wel gaan doen en hun klanten in het vervolg eerlijk behandelen. Duidelijke communicatie is extreem belangrijk, het gaat hier niet over een paar euro maar heel vaak over de grootste aankoop die mensen in hun hele leven doen. Ikbenfrits zal blijven controleren of banken hun klanten in de toekomst nog steeds benadelen. Op die manier wil Ikbenfrits bereiken dat alles rondom hypotheken transparant en begrijpelijk wordt gemaakt voor de klanten, of dat nou starters, oversluiters of verhuizers zijn.